Özelleşmiş Gövdeler

Bazı gövdeler yaptıktan iş ve yapılan bakımından bizim şimdiye kadar bahsettiğimiz normal gövdelerden farklılıklar gösterirler. Bu gövdeler özellikle yaptıkları işe göre şekil değiştirmişlerdir, özelleşmiş gövdelerin en iyi örneğini rizomlar, yumrular, soğanlar, kormlar teşkil eder

Iridaceae familyasında örneğini gördüğümüz rizomlar toprak içinde büyüyen yatay bir gövdeden, başka bir şey değildir. Rizomlar toprak altında bulunduklarından herkeste yanlış olarak kök intibaını uyandınrlarsa da, bunlar hakiki gövdelerdir. Zira onlar yakından incelendiklerinde nodyumlara, internodyumlara, tomurcuklara ve yapraklara sahip oldukları görülür.

Rizomların alt yüzünden arızi kökler çıkar, tomurcuklar üst yüzünde görülürler. Bu tomurcukların gelişmesi neticesi toprak üstü gövdeler ve bu gövdelerden diğer kısımlar meydana gelir. Rizomlar bünyelerinde besin depo ederler. Bünyelerinde bol miktarda besin depo eden rizomlar oldukça kalın bir yapıya sahiptirler.

Diğer taraftan bazı rizomlarda vardır ki bunlar ince uzun yapıdadırlar. Rizomların ekserisi perennial bir yapıya sahip olduklarından vejetatif üremede rol alırlar. Bunlar doğrudan doğruya insan eliyle birçok parçalara ayrılarak toprağa gömülecek olursa her bir parça gelişebilir. Tarlalarda bulunan yabani rizomlu bitkileri tarlalardan söküp atmak çok zordur. Çünkü rizomlar tarlaların sürülmesi esnasında bir çok parçalara ayrılarak ait oldukları yabani bitkilerin tarla içinde çoğalmasına sebep olurlar.

Patatesin en iyi.örneğini teşkil ettiği bir yer altı gövde tipide yumrudur. Yumrulu bitkilerde yumrular rizomların büyüyen uçlarının fazla miktarda besin depo etmeleri neticesi meydana gelirler. Her ne kadar bazı bitkilerin yumruları içinde bazı karbonhidratlar depo edilirse de ekseri yumrularda nişasta depo edilir. Bir yumruyu bitkinin toprak üstü gövdesine rizom bağlar, bu rizomlar sonbaharda veya kışın ölürler.

Yumruların üzerinde her bir nodyumda tek bir pulumsu yaprağın koltuğunda bulunan tomurcuklardan müteakip sene ilkbaharda toprak üstü gövdeleri yetişir. (Patateslerin gözleri onların tomurcuklarıdır. Bir yumru üzerinde bir çok göz mevcuttur. Bu ‘bakımdan patates ekilirken, her bir yumru, üzerinde en az bir göz ihtiva edecek şekilde parçalara ayrılarak toprağa atılır.

Soğan bünyesinde besin depo eden bir çok pul yapraklara sahip kısa, küremsi bir yeraltı gövdesidir. Soğan bir yer altı tomurcuğu olarak da mütalaa edilebilir. Soğan gövdesinin alt yüzeyinden arızi bir çok kökler çıkar. Bir soğan ele, alınınca daha ziyade pul yapraklardan ibaret bir yapı imiş gibi görülür. Yani soğanda pul yapraklar soğanın büyük bir kısmını teşkil ederler Oldukça büyük olan pul yaprakların koltuklarında koltuk altı tomurcukları meydana gelir. Bu tomurcuklar kendilerini hasıl eden soğana benzediklerinden soğandan ayrılarak çoğaltmada kullanılabilir. Soğanın pul yapraklarında besin depo edilir.

Bünyesinde besin depo eden, büyüklük ve şekil bakımından aşağı yukarı soğana benzeyen diğer bir yeraltı gövdesi de korm’dur. Kornaların iç yapıları soğanlardan farklıdır. Soğanlarda yapraklar oldukça büyük ve kalındır. Halbuki kormlarda yapraklar çok daha küçük ve soğanlarınkinden incedir. Kısaca korum büyük bir kısmı gövde, soğanın ise büyük bir kısmı etli yapraklardan ibarettir.

Arızi kökler gövdenin alt kısmından ve tomurcuklar ise yaprakların koltuk altlarından meydana gelir. Kormlarda soğanlar gibi çoğalmada rol alırlar. Bazı bitkilerde dallar değişikliğe uğrayarak asmada olduğu gibi sanlıcı organlar olarak gelişirler ve gövdenin herhangi bir sırık, ağaç veya tele tutulmasını temin ederler. Bu nevi sanlıcı organlara sülük denir).

Toprak yüzeyinde sürünen ince uzun gövdelere stolon ismi verilir. Bazı bitki stolonları toprak altında bulunabilir. Stolonun nodyumlarında veya uçlarında veya hem nodyum ve hem de uçlarında tomurcuklar ve arızi kökler meydana gelebilir. Bu bakımdan stolonlar ait oldukları türü çoğaltmada kullanılabilir. Nitekim çileğin stolonları bu bitkiyi çoğaltmak için kullanılır.

Bazı bitkileri hayvanlardan, özellikle ot yiyici hayvanlardan korumak için üzerlerinde dikenler görülür. Bunlar yaprakların koltuk altlarında ve bazı hallerde de dalların koltuk altlarında görülürler. Dikenler uçları sivri, odunlu sert yapılardır.

Kaktüslerde gövdeler bünyelerinde bol miktarda su depo ederler. Ekseri kaktüs türlerinde yapraklar çok küçüktür veya onlar teşekkül ettikten çok kısa bir müddet sonra normal hallerini kaybederek gövdeden dökülürler. Bu bakımdan kaktüs gövdeleri kendilerini fotosentez yapabilecek şekilde adapte etmişlerdir, yani gövdeler kaybedilen yaprakların ödevini yaparlar.

alıntı

patates yumrusunu meydana getiren rizom değil stolondur