aöf lise 3 sosyoloji dersleri - toplumsal tabakalaşma nedir

aöf lise 3 sosyoloji dersleri - toplumsal tabakalaşma nedir

Toplumsal tabaka: Toplumsal özellikleri (makam, servet, güç, yaşam biçimi) bakımından birbirlerine yakın olan (birbirine benzeyen) insanların oluşturduğu bütünlüğe denir.

Toplumsal Tabakalaşma: Toplumu oluşturan bireylerin yaşama biçimleri, eğitim düzeyi ve gelirlerine göre hiyerarşik (aşamalı) olarak üst üste gelen sınıflar halinde sıralanması (farklılaşması)dır.

Gelişmiş ülkelerde en yaygın tabakalaşma biçimi toplumsal sınıf ayrılıklarıdır.
Sosyolojide, nüfusun toplumsal anlamda birbirini izleyen tabakalar halinde farklılaşması olgusu piramitle gösterilir. Buna toplumsal tabakalaşma piramidi denir.

Toplumsal sınıflar, toplumsal tabakalaşmanın başka bir biçimidir. Kast düzeni gibi kapalı olmayıp açık gruplardır. Alt toplumsal sınıftan olan kişi üst toplumsal sınıfa geçebilir.
Toplumsal sınıf, gelir düzeyi, yaşam biçimi, eğitim, saygınlık gibi özellikler bakımından birbirine benzeyen ve bunun bilincinde olan insanların oluşturduğu bir kategoridir. Tabaka içerisinde bir çok sınıf vardır. Toplumsal sınıfları birbirinden ayıran temel kriterler şunlardır; gelir farkı, yaşam biçimindeki farklar, sınıf bilinci.
Sınıf bilinci, bireyin kendi sınıfından olanlara benzer olduğunu, başka sınıftan olanlardan farklı olduğunu kavramasıdır. Ekonomik tabakalaşmada toplumsal sınıflar, dini ve kültürel tabakalaşmada ise kast sistemi görülür.


Tarihi gelişim süreci içerisinde karşılaşılan tabakalaşma biçimleri

1-Kapalı toplumsal tabakalaşma:
Toplumsal tabaka ve sınıflar arası geçişin yasalar, gelenekler ve dini kurallarla yasaklandığı sistemdir. Bu toplumlar kapalı toplumlardır. Birey hangi sınıf ve tabakada doğmuşsa yaşamını o tabaka ve sınıfta sürdürmek zorundadır.Örneğin; Hindistan’da görülen kast sistemive 19. yüzyıla kadar görülen kölelik sistemi gibi.
Kast düzeninin en katı örneğinin görüldüğü Hindistan’da dört büyük kast vardır:
1-Din adamları (Brahmanlar)
2-Askerler (Kshatriyalar)
3-Toprak sahibi ve tüccarlar (Vaisyalar)
4-Zanaatçı ve işçiler (Surdalar)

Bu dört kastın dışında, hiçbir değeri ve hakları olmayan insanlar bulunmaktaydı. Bunlara parya (ayak takımı) denmekteydi.
Antik Yunan’da görülen kölelik düzeni de kapalı toplumsal tabakalaşmaya örnek gösterilebilir. Kölelik düzeni de kast düzeni gibi tabakadan tabakaya geçişin olmadığı bir tabakalaşmayı ifade eder.Bu sistemde büyük toprak sahipleri, atölyesi olanlar, tüccarlar üst tabakayı; kölelerde alt tabakayı oluşturmaktaydı. Orta tabakayı da kendi emekleri ile geçinen zanaatçı ve köylüler oluşturmaktaydı.

2-Yarı Kapalı Tabakalaşma:
Toplumsal tabaka ve sınıflar arası geçişin kısmen yasaklandığı sistemdir. Bu sistemde tabakalar arası geçişi yasalar değil gelenekler kısıtlar. Örneğin; Orta Çağ Avrupası’nda görülen feodal yapıdaki zümreler gösterilebilir.

Yarı kapalı tabakalaşmada hiçbir birey kendi kişisel başarısı ve yeteneğiyle yükselemez. Statü yükselmesi ancak bunu hukuken yapmaya yetkili olan otorite tarafından sağlanabilir. Orta Çağda Batı Avrupa’da yarı tabakalaşma düzeninde (ekonomik ölçütlere göre) görülen başlıca tabakalar şunlardır:
1-Kral ve soylular
2-Din adamları (rahipler)
3-Köylüler (marabalar)
4-Mesleki birlikler (loncalar)
Örneğin; lonca üyesi olmayan bir kimse o meslekte çalışamazdı. Lonca dışı bir kişinin kent içinde ticaret yapması imkansızdı.
13.Y.Y. Osmanlı Devleti’nde görülen Ahilik de yarı kapalı tabakalaşmaya örnek gösterilebilir. Örneğin; bir zanaat dalında çalışmak isteyen o zanaatın Ahi birliğine katılmak zorundaydı.

3-Açık Sınıf Tabakalaşması:
Toplumsal tabaka ve sınıflar arası geçişin serbest olduğu sistemdir. Açık sınıf tabakalaşmasının en belirgin örneği sanayileşmiş demokratik toplumlarda görülür. Bu toplumlarda ayrıcalıklı bazı kişilerin değil, tüm halkın yönetimine katılması sağlanır. Sistem bireye çok sayıda özgürlük; yasalar önünde eşitlik ve eğitimde fırsat eşitliği tanır.

Bireyler istek, çaba ve yetenekleri oranında sınıf ve tabaka değiştirebilirler.
Açık sınıf tabakalaşmasında alt, orta ve üst olmak üzere üç tabaka vardır. Bir toplumsal tabakanın üyeleri, aynı tabakadan olduklarının bilincine vardıklarında ve kendilerini diğer tabakalardan ayırt ettiklerinde toplumsal sınıf sayılır. İşçi sınıfı, işveren sınıfı v.b.


Toplumsal Hareketlilik ve Türleri

Bireylerin ya da grupların, toplumsal yapı içinde fiziksel mekan ya da toplumsal konumları (tabaka, sınıf ve statü) açısından yer değiştirmelerine toplumsal hareketlilik denir. İki türlü toplumsal hareketlilik vardır:

1-Dikey Hareketlilik:
Bireyin saygınlık sırlaması (hiyerarşik düzen) bakımından bir toplumsal tabakadan diğerine yükselmesi ya da düşmesidir. Dikey hareketlilikte tabaka değiştirme olayı, çıkış ya da iniş şeklinde olabilir.Örneğin: Bir lise müdürünün genel müdürlüğe yükselmesi, bir tüccarın iflas ederek işportacılığa başlaması birer dikey hareketliliktir.

2-Yatay Hareketlilik:
Bireylerin ekonomik şartlarında ve yaşam biçimlerinde fazla bir değişiklik olmaksızın fiziksel mekan veya meslek değiştirmelerine denir. En çok meslek değiştirmeler ve iç-dış göçler şeklinde görülür. Örneğin; Bir manavın bakkallık yapmaya başlaması, köyden kente göç etmek gibi.